SAĞLIK SEKTÖRÜNDE HASTA HAKLARI
(Makaleye Atıfta Bulunmak İçin:Sayım,Ferhat. “Sağlık Sektöründe Hasta Hakları”, Sağlık Ekonomisi ve Yönetimi Yazıları; www.akademikarge.com; 2015 )
Yazar: Ferhat SAYIM*
Hasta hakları konusunda Türkiye’de yasal duruma bakıldığında şu üç temel düzenlemeden bahsedilebilir (Arda, s. 161).
· Tıbbi Deontoloji Nizamnamesi
· Hasta Hakları Yönetmeliği
· TTB Meslek Etiği İlkeleri
Profesyonel sağlık hizmeti sunumunda hekim ve hemşireler tüm sağlık hizmeti alanlarında, ancak yoğun olarak cerrahi, yoğun bakım, ve reanimasyon, psikiyatri, onkoloji ve hematoloji birimlerinde etik ikilemi sıklıkla yaşamaktadırlar. Özellikle bu birimlerde aydınlatılmış onamın alınmaması/alınamaması, hasta adına karar verme sorumluluğu, kaynakların eşit şekilde paylaştırılamaması, yarar sağlama-zarar vermeme ilkesinin ihlal edilebilmesine ilişkin yaşanan etik ikilemler ve çatışmalar öne çıkmaktadır (Tosun, 2005, s. 21).
1. Hasta Hakları
Hasta hakları ile ilgili çeştli tanımlamalar ve sınıflandırmalar yapılabilmektedir. Bu tanımlamalar bazen ele alınan üst başlığın ne derece ayrıntılanabileceği ile ilgili olabileceği gibi tıp teknolojisi ve sektöründeki gelişmelere bağlı olarak da değişebilecektir.
1981 yılında Dünya Hekimler Birliği tarafından Lizbon’ da açıklanan ve aynı adla bilinen Hasta Hakları Bildirgesi bu konuda ilk kez kristalize edilmiş aşağıdaki altı başlık kullanılabilmektedir (Arda, s. 161).
1- Sağlık hizmetine ulaşma hakkı,
2- Özgürce karar verebilen bir hekim tarafından muayene ve tedavi edilme hakkı,
3- Gizlilik hakkı,
4- Tanı ve tedavisiyle ilgili girişimlerden haberdar olma hakkı,
5- Yapılacak girişimlerle ilgili aydınlatıcı bilgi verildikten sonra rıza( onam) verme hakkı,
6- Saygın bir biçimde ölme hakkı.
Daha geniş düşünüldüğünde kuşkusuz bu konuda çeşitli sayıda hak öğesi çıkartılabilir olmakla birlikte genel olarak kabul edilebilecek hasta hakları şu şekilde sıralanabilir. (Aydın, 1999, s. 89-90)
Hastanın;
1. Tıbbi bakımla ilgili her türlü konuda bilgilendirilmeye hakkı vardır.
2. Sağlık kurumunda hangi araştırma ve denemelere tabi tutulacağı ve onların alternatiflerini bilmeye hakkı vardır.
3. Tıbbi bakım ve işlemlerle ilgili doğru bilgi almaya hakkı vardır.
4. Hızlı ve özenli acil bakıma hakkı vardır.
5. Anlayabileceği ifadelerle bilgilenmeye hakkı vardır. Ölüm riski, başarı olasılığı, yan etkiler konusunda bilgilendirilip gönüllü, bilinçli ve anlaşılmış bir onamı olmadan tıbbi müdahale yapılmamasını beklemeye hakkı vardır. Hastanın yazılı imzalı onam formu alınabilir.
6. Herhangi bir tıbbi testten önce hastalığının şimdiki durumu ve gelişme şekli hakkında bilgi almaya hakkı vardır.
7. Kendi yerine karar verebilecek birini belirlemeye hakkı vardır.
8. Tıbbi bakım ve tedaviyle ilgili tüm çalışanların kimliklerini, mesleki durumlarım ve tecrübelerini bilmeye hakkı vardır.
9. Irk, milliyet, din, cinsiyet veya sakatlığı nedeniyle ayrım görmemeye hakkı vardır.
10. Yabancı dilde konuşulması durumunda tercüman istemeye hakkı vardır.
11.Kendisiyle ilgili tüm tıbbi kayıtları istemeye ve incelemeye hakkı vardır.
12.Sağlık durumu için bir başka uzmandan danışmanlık istemeye hakkı vardır.
13. Doğrudan kendi yararına olmayan eğitim amaçlı tıbbi işlemleri kabul etmemeye hakkı vardır.
14. Herhangi bir ilaç, test, işlem ve tedaviyi reddetmeye hakkı vardır.
15. Kişisel bilgi ve haklarına saygı gösterilmesini beklemeye hakkı vardır.
16. Ziyaretçilerini kabul etme, telefonla görüşebilme hakkı vardır. Ailelerin çocuklarıyla, terminal dönem hastalarının akrabalarıyla 24 saat birlikte kalabilmeye hakkı vardır.
17. Gerekli belgeleri imzalamak koşuluyla, isteği üzerine sağlık durumuna bakılmaksızın hastaneden ayrılmaya hakkı vardır.
18. Gerekli açıklamaları almadan ve sağlık kurumunun kabulü olmadan bir başka hastaneye nakli kabul etmemeye hakkı vardır. Hasta kabul etmiyorsa bir danışmandan görüş almaya hakkı vardır.
19. Taburcu olacağı günden en az birgün önce taburcu olacağını öğrenmeye hakkı vardır.
20. Kim tarafından ödenirse ödensin hastane faturasını incelemeye hakkı vardır.
21.Haklarını savunacak bir avukattan yararlanmaya hakkı vardır.
22.Taburcu olurken tüm tıbbi kayıtların kopyasını almaya hakkı vardır.
2. Öncelikli Gruplar
Hasta haklarından yararlandırılma konusunda öncelikli gruplar da şu şekilde ifade edilmektedir (Arda, s. 161).
Ø Çocuklar,
Ø Kadınlar,
Ø Yaşlılar,
Ø Psikiyatrik hastalar,
Ø Mahkumlar,....
Kaynakça
Arda, Berna. «Tıbbi Etik: Temel Kavramlar ve Meslek Sorunlarımız.» Türk Toraks Derneği. http://www.toraks.org.tr/kisokulu.php?pid=51&sayfa=0 (2 25, 2010 tarihinde erişilmiştir).
Aydın, Erdem. «Etik yönünden hastane hizmetleri.» Tıp Etiği-Hukuk Tarihi Dergisi 7, no. 2 (1999).
Sayım, Ferhat. «Sağlık Piyasası ve Etik.». Bursa: MKM Yayınları, 2011.
Tosun, Hale. Sağlık Bakımı Uygulamalarında Deneyimlenen Etik İkilemlere Karşı Hekim ve Hemşirelerin Duyarlılıklarının Belirlenmesi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Doktora Tezi, 2005.
* Yalova Ün.İİBF.Öğretim Üyesi.(Makale konusunu geniş sayılabilecek “piyasa ve etik” bağlamında kaynakçada bilgileri yer alan “Sağlık Piyasası ve Etik” kitabında inceleyebilirsiniz. )
