1. Sağlık Hizmetleri ve Özellikleri[17]
1.1.Sağlık Hizmetleri
Dünya Sağlık Örgütü, sağlığı sadece hastalık ve sakatlığın olmayışı değil, bedence, ruhça ve sosyal yönden tam iyilik hali olarak tanımlamaktadır.[1] “Sosyal yönden tam iyilik hali ” yeni ve açıklanması gereken bir kavram olarak sağlığın sadece kişisel bir olgu olmadığını, toplumsal yönünün de bulunduğuna işaret etmektedir.[2] Literatürde ve tıp eğitimi alanlar arasında bu tanım yaygın olarak bilinmektedir. Sağlık hizmetleri en genel ayrımla amaçlarına göre, koruyucu ve tedavi edici özellikte faaliyetlerin bütünü olarak tanımlanabilecektir. Bu ikili ayrım rehabilite edici hizmetlerin de eklenmesiyle üçlü şekilde de karşımıza çıkmaktadır.[3] Bu yaygın ayrımın yanında Sağlık Hizmetlerinin konularına göre bölümlendirilmesi ve kademelerine göre sınıflandırılması da yapılmaktadır[4]. Konularına göre bölümlendirme ortopedi, beyin cerrahi, doğum v.b branş bazında ayrıma göre yapılmaktadır. Kademe bazında ayrım ise, sağlık hizmetlerinin kurumlar bazında görev dağılımı yapması sonucunda en yaygın haliyle 1.-2.-3. basamak kurumlar olarak ortaya çıkmaktadır.
Sağlık hizmetinin tanımının yanında sağlık yatırımları da sınıflandırmaya tabi tutulabilir.
i) Koruyucu sağlık hizmeti yatırımları
ii)Teşhis ve izlemeye yönelik sağlık hizmeti yatırımları
iii)Tedavi edici sağlık hizmeti yatırımları
iv)Araştırma ve geliştirmeye yönelik sağlık hizmeti yatırımları şeklinde sınıflanabilir.
Biz burada sağlık hizmetlerinin kapsama alanından ziyade bu hizmetlerin sunumunda ortaya çıkan iktisadi davranışları ortaya koymaya çalışmaktayız. Bu çerçevede sağlık hizmetlerinin arz ve talebi ile ilgili bir takım ortak noktalar belirlenebilmektedir. Ayrıca sağlık sigortacılığının çoğu ülkede kamu tarafından üstlenilmesine ve sağlıkta kamu yatırımlarının ağırlığına dair sebeplerin de incelenmesi gerekmektedir.
1.2.Özellikleri
İktisat literatüründe mal ve hizmetlerinin bir takım ayırıcı özelliklerinden bahsedebiliriz. Bu ayırıcı özellikler sadece sağlık hizmetleri için sözkonusu değildir. Ayırıcı özellikler daha çok bu hizmetler ve üretimlerinin piyasa ekonomisinin içindeki yerinin belirlenmesine çalışılırken ortaya çıkmaktadır.
Ayrıca mal ve hizmet üretimindeki temel ayrım sebebiyle hizmetlerin şu dört özelliği[6] çoğunlukla sağlık hizmetleri için de söz konusudur: 1)Hizmetler Elle Tutulamaz, Gözle Görülemez 2) Hizmetler Kaynağından Ayrılamaz 3)Hizmet Kalitesi Değişkendir 4)Hizmetler Depolanamaz
Sağlık hizmetlerinin ortak özellikleri çeşitli başlıklar altında toplanabilir. Aşağıdaki ayrımda bunlar sekiz başlığa ayrılmaktadır.[7]
• Kamusallık Özelliği
• Yaydığı Dışsallıklar
• Yararlı Mallar Kavramı (Erdemli Mallar)
• Devlet Müdahalelerinin Boyutu
• Belirsizlik Altında Seçim Faktörü
• Asimetrik Bilgilenme Faktörü
• Hastalık Riskinin ve Tüketiminin Önceden Belirlenememesi
• Sağlık Malının Yetersiz Tüketiminin Toplumu da Etkilemesi
Bir başka ayrımda sağlık bakımının ekonomik açıdan ayırıcı özellikleri altı başlıkta sıralanmıştır.[8]
• Belirsizliğin Varlığı ve Boyutu
• Sigortanın Önemi
• Bilgi Problemi
• Kar Amacı Gütmeyen Firmaların Geniş Rolü
• Eşitliğin Rolü ve İhtiyaç Kavramı(Herkese eşit verilmeli anlayışının yaygınlığı)
• Devlet Sübvansiyonları ve Kamusal Tedarik
Şekil 3: Hizmetlere İlişkin Özellikler
Yine sağlık hizmeti üreten birimlerin oluşturduğu piyasanın rekabet koşulları açısından piyasa mekanizmasının sınırlılıklarına dair benzer başlıklarda[9] değerlendirilmekte ve piyasa mekanizmasının aksama noktaları belirlenmektedir.
• Bilgi Asimetrisi Yönünden
• Dışsallıklar ve Kamu Malları Yönünden
• Tüketici Rasyonalitesi ve Tüketici Egemenliğinin Sağlık Hizmetlerindeki Sınırlılıkları
• Rekabet ve Piyasaya Giriş Çıkış Serbestisindeki Sınırlılıklar
• Ölçek Ekonomisi ve Tekelcilik Faktörü
• Devlet Müdahalesi Yönünden
Bu özellikler çeşitli kaynaklarda farklı başlıklarda ve sıralamada ortaya çıkabilecektir. Sağlık hizmetleri özellikle sosyal devlet ilkesinin geliştiği yüzyılımızda ağırlıklı olarak kamu tarafından ve kamu gözetiminde üretilen iktisadi faaliyetler olarak karşımıza çıkmaktadır. Biz sağlık hizmetinin özelliklerini aşağıdaki şekilde sıralıyoruz.
•Dışsallıklar Yayması
•Kamusal Mal Kavramıile İlintisi
•Erdemli Mal Kavramıile İlintisi
•Ölçek Ekonomisini Gerektirebilmesi
•Üretim Şeklini ve Miktarını Belirleyen Otoritelerin Varlığı
•Bilgi Asimetrisi Faktörü
•Belirsizlik Altında Seçim Faktörü
•Hastalık Riskinin ve Tüketiminin Önceden Belirlenememesi
•Tüketim Seviyesinde Toplumsal Alt ve Üst Sınırların Bulunması
