1.1.1        Mısır

Mısır’daki bankalar Merkez Bankası kayıtlarına göre,

ü  Kamu kesimi ticari bankaları(4 adet),

ü  Özel kesim ticari bankaları(24 adet),

ü  Devlete ait ihtisas (tarım, sanayi) bankaları(3 adet),

ü  Ticari bankacılık dışında faaliyet gösteren özel bankalar(11 adet),

ü  Şubesi olan ve yerli yabancı para birimleriyle çalışan yabancı bankalar(13 adet),

ü  Şubesi olan, sadece yabancı para birimleriyle çalışan yabancı bankalar(3 adet)

ü  Temsilcilik ofisi olan yabancı bankalar(25 adet) şeklinde ayrılabilir (Gülkaya 2009, 21).

Özel ve tüzel kişiler sahip oldukları dövizi onaylanmış bankalar veya döviz ofisleri aracılığıyla, değişim, tasarruf gibi faaliyetlerde bulunabilirler. İhracatçıların kazandıkları döviz ile ilgili tasarruflarına da bazı sınırlandırmalar getirilebilmektedir. 2003’de yapılan düzenlemeye göre; döviz kazanan özel ve tüzel kişiler, kazandıkları dövizin % 75’ini dövizin Mısır’a geliş tarihinden itibaren iki hafta içinde onaylanmış bankalara teslim ederek Mısır Poundu ile değiştirmek zorundadırlar (İyiler 2006, 7).

Mısır Merkez bankası, bankacılık ve kambiyo işlemlerini 2003/88 sayılı Kanun ile düzenlenmiştir. Her türlü mal ve hizmetin alım ve satımı Mısır poundu üzerinden gerçekleştirilmektedir.

2005 yılında, Yatırım Bakanlığının yeniden yapılandırılmış ve yabancı sermayeli yatırımlara kolaylıklar sunulmuştur. Bankacılık sektöründe ise altı kamu bankasının yeniden yapılandırılması çalışmaları başarıyla tamamlanmıştır. (T.C. Kahire Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği 2009, 9)

Mısır, 1995 yılında çıkarılan modern bir leasing kanununa sahiptir. Yabancı leasing şirketleri kendilerini İthalatçılar Kütüğüne kaydettirerek (Mısır’lı olma şartı bunlar için aranmamaktadır), ithalat işlemlerini yürütebilmektedir. Ancak, bu şirketlerin leasing kütüğüne kayıt yaptırmaları gerekmektedir.(T.C. Kahire Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği 2009, 26)

Mısır sermaye piyasasında iki denetim otoritesi yer almaktadır. Merkez Bankası bankaları denetleme ve düzenleme yetkisine sahipken, sermaye piyasasında faaliyet gösteren kurumlar Yatırım Bakan­lığına bağlı olarak Sermaye Piyasası Kuru­lunun yetki alanındadır. Mısır sermaye piyasası ile ilgili düzenleme ve denetleme yetkisine sahip otorite, 1979 yılında kurulan Sermaye Piyasası Kurulu­dur (Capital Market Authority-CMA).

CMA’nın başlıca görevleri;

ü  Sermaye piyasası kanununu yürürlü­ğe koymak, saklama ve takas kanununu düzenlemek, borsa yönetmeliğini oluştur­mak ve borsaya kotasyon koşullarını belirlemek,

ü  Menkul kıymet ihracına ilişkin düzenle­meler yapmak,

ü  Şirketlerin halka açılmasıyla ilgili izin vermek,

ü  Menkul kıymetlerin toptan satışıyla ilgili düzenle­meleri yapmak,

ü  Pay sahiplerinin haklarını korumak,

ü  Mali raporların Mısır Muhasebe Standartlarına uy­gunluğunu denetlemek,

ü  Sermaye piyasası çalışanlarının becerilerinin geliş­tirilmesi, yeni yatırım araçlarının tanıtılması, yatırım­cıların bilinçlendirilmesi gibi konularla sermaye piya­sasının gelişmesine destek vermek,

ü   Borsaya kote olmuş şirketlerden mali durumlarına ilişkin raporları toplamak, menkul kıymet işlemleri­nin takibi ve aracı kurumların denetlenmesi ile piyasa gözetimini sağlamaktır.

Kahire ve İskenderiye Borsasının denetim ve düzen­lemesinden sorumlu kurum Sermaye Piyasası Kuruludur. Borsa, Yatırım Bakanlığına bağlı kurumlar arasında yer almaktadır.

Sigortacılık Denetleme Kurulu (Egyp­tian Insurance Supervisory Authority-EISA) 1981 yılında alınan bir karar ile bağımsız bir yapı olarak kurulmuştur.

İpotekli Konut Finansmanı Kurulu (Mortgage Finance Authority-MFA) 2001 yılında yapılan bir düzenlemeyle birlikte ipotekli konut piyasasının düzenleyici kurulu olmuştur. Piyasanın geliştirilmesi, yatırımcı haklarının korunması, piyasa katılımcılarının ve ça­lışanlarının eğitimi ve lisansları ile ilgili çalışmalar sürdürmektedir.

Mısır’da, Sermaye Piyasası Birliği (Egyptian Capital Market Association-ECMA) ve Portföy Yönetim Şirketleri Birliği (Egyptian Investment Management Association-EIMA) olmak üzere iki meslek örgütü bulunmaktadır. Bu kurumlar, Sermaye Piyasası Kurulunun denetim ve gözetimindedir. Meslek örgütle­rine üyelik zorunlu değildir.

1996 yılında kurulan Mısır Sermaye Piyasası Birliği, sermaye piyasasında kurulan ilk kâr amacı gütmeyen kuruluştur. Birlik üyeleri arasında sermaye pi­yasasında faaliyette bulunan kurumların yanı sıra, brokerlar, yatırım fonu yöneticileri, risk sermayesi uzmanları, bankacılar, muhasebeciler, hukuk mü­şavirleri ve finansal medya hizmeti sağlayıcıları da yer almaktadır. ECMA kurumsal yapısını, broker ve dealerların özdüzenleyici kurumu olabilmesi doğrultusunda geliştirmeye devam etmektedir.

Birliğin öncelikli kuruluş amacı, sermaye piyasası katılımcılarını, yüksek mesleki standartların oluştu­rulması, etik ticari faaliyetlerin yürütülmesi ve adil uygulamaların sağlanması için ortak bir platformda buluşturmaktır.

Mısır sermaye piyasasına profesyonel bir yapı ka­zandırmak amacıyla ECMA, 1997 yılında yürürlükte bulunan hukuki altyapı ve denetim kuralları çerçe­vesinde üyelerine ilişkin etik kurallar ve prosedürler oluşturmuştur.

ECMA mesleki eğitim seminerleri düzenlemekte, aynı zamanda Sermaye Piyasası Kurulundan aldığı yetki ile belirli aralıklarla yapılan lisanslama sınav­larına ilişkin standartları belirlemektedir. Birliğin şu anda, 168 kurumsal ve 63 bireysel üyesi vardır.

2000 yılında kurulan Portföy Yönetim Şirketleri Birli­ği, varlık yönetimi şirketlerini temsil eden düzen­leyici birliktir. Birlik, varlık yönetimi şirketleri ile ilgili standartların belirlenmesi, oluşturulması ve uygulan­masından sorumludur. 2000 yılında kurulan bir ko­mite Portföy Yönetim Şirketleri ve Araştırma Birliği (The Association for Investment Management and Research-AIMR) tarafından belirlenen Uluslararası Yatırım Performans Standartları (Global Investment Performance Standards-GIPS) üzerine çalışmalar yapmıştır. Komite, bu standartlar çerçevesinde Mısır sermaye piyasasının ihtiyaçları dikkate alınarak şe­killendirilen Mısır Yatırım Performansı Standartlarını (The Egyptian Investment Performance Standards- Egypt-IPS) oluşturmuştur. Ayrıca, Birlik portföy yö­neticileri için lisanslama eğitimleri düzenlemektedir.

1.1.1.1     Kahire ve İskenderiye Borsası

1888 yılında kurulan İskenderiye Borsası ve 1903 yılında kurulan Kahire Borsası bir araya gelerek Kahire ve İskenderiye Menkul Kıymetler Borsasını (Cairo & Alexandria Stock Exchanges-CASE) oluşturmuşlardır. 1950’lerde ekonomiye hakim olan merkezi planlamacı döneme girilmesinin ardından 1961 yılında faaliyetleri durdurulmuştur. Yaklaşık 30 yıllık bir ara­dan sonra, 1992 yılında, tekrar faaliyetlerine başlamıştır. CASE devlet kuruluşu konumundadır. Kahire ve İskenderiye’de ofisleri bulunmaktadır. İşlem salonu Kahire’de yer almaktadır. İskenderiye ise uzaktan erişimin sağlandığı merkezdir.

Borsa başkanı üç yılda bir başbakan tarafından atanmaktadır. Başkan ve başkan yardımcısı dahil 15 kişiden oluşan yönetim kurulunun 9 üyesi aracı kurum yöneticileridir. Diğer üyeler ise Sermaye Piyasası Kurulu, Merkez Bankası ve banka temsilcileridir. Borsa yönetim kuruluna bağlı olarak çalışan 18 departman bulunmaktadır.

Borsada işlem gören ürünler, hisse senedi, devlet tahvili, özel şirket tahvili, yatırım fonlarıdır. Tezgâhüstü piyasa ise emir piyasası (order market) ve toptan satışlar piyasası (deals market) olmak üzere iki piyasadan oluşmaktadır.

Borsa Veri Dağıtım Şirketinin (Mısır for Informati­on Dissemination-EGID) tamamı, MISR Mutabakat, Saklama ve Kayıt Merkezi’nin (MISR for Central Clearing, Depository and Registry) ise %5’i Borsaya aittir.

1.1.1.1.1      Hisse Senetleri Piyasası

Ana Pazar

Hisse senetleri borsa kotunda ve tezgahüstü piyasada işlem görmektedir.

Kotasyon Koşulları:

Kotasyon koşulları Ağustos 2002’de gözden geçirilmiştir. 1 yıl içinde gerekli şartlara uymayan şirketlerin kotasyondan çıkartılacağına dair düzenleme getirilmiştir.

Borsaya kote olmak isteyen şirketlerin yaptıkları başvurular ilk aşamada Kotasyon Departmanı tarafından incelemeden geçirilmektedir. Daha sonra Kotasyon Komitesi, şirketle ilgili son değerlendirmeyi yapmaktadır.

Borsa başkanının başkanlık yaptığı komite üyeleri arasında, 2 borsa çalışanı, Sermaye Piyasası Kurulundan bir temsilci, borsanın yönetim kurulunda yer alan şirket temsilcilerinden bir kişi, Mısır Muhasebeci ve Denetimciler Birliğinden bir temsilci ve borsa kotunda yer alan en büyük 10 şirketten bir temsilcisi yer almaktadır. Komite üyeleri 2 yılda bir değişmektedir.

Borsa kotuna girmiş şirketler yıllık kotasyon ücreti, idari ücret ve finansal tablolarının yayınlanması ile ilgili ödemeler yapmakla yükümlüdür. Bu harçlar şirketlerin büyüklüklerine göre değişiklik göstermektedir.

CASE’de şirketler iki şekilde işlem görebilmektedir:

· Kotasyon

· Kot Dışı

Kotasyon koşulları şirketlerin hukuki ve finansal şartlarına bağlı olarak farklılık göstermekte ve kendi aralarında da I ve II olarak ayrılmaktadırlar.

Borsa kotuna girmek isteyen yabancı şirketler, Kot Dışı kurallarına tabidirler ve yerel şirketlerden farklı olarak yerine getirmekle yükümlü oldukları ilave bazı şartlar bulunmaktadır. Örneğin, bir borsada kote olmuş yabancı menkul kıymet, gerekli şartları sağladığı takdirde CASE’de kote olabilir. Bunun yanında yabancı şirket, merkezinin bulunduğu ülkenin yetkili kuruluşunca onaylanmış ve uluslararası standartlara uygun olarak hazırlanmış finansal raporlarını ilgili mali yılın bitiminden bir ay sonra, yaygın olarak kullanılan bir günlük gazetede ilan etmek zorundadır.

Seans Saatleri

Borsada işlem gören bütün menkul kıymetler için geçerli seans saatleri tabloda yer verilmiştir.

Açılış seansı bulunmamaktadır. Menkul kıymetlerin açılış fiyatları bir önceki gün kapanış fiyatlarıdır. Eğer bir hisse, seans süresi boyunca, 100 hisse senedinden fazla işlem görmüşse, ağırlıklı ortalama fiyatı belirlenir ve bu fiyat kapanış fiyatı olur. Aksi takdirde, bir önceki günün kapanış fiyatı o günün kapanış fiyatı olarak kabul edilir.

1.1.1.1.2      Nil Menkul Kıymetler Borsası

Nil Menkul Kıymetler Borsası (NILEX) CASE’in küçük ve orta ölçekli şirketler için kurduğu bir pazar niteliğindedir. NILEX’e kote olmak isteyen şirketlerin en fazla 25 milyon LE (4,5 milyon $) sermayeleri olması gerekmektedir.

Bu pazarda halka açılmak isteyen şirketler Sermaye Piyasası Kurulu tarafından yetkilendirilmiş “atanmış danışmanlar” ile birlikte bu çalışmalarını sürdürmek zorundadırlar. Atanmış danışmanlar KOBİ’lerin halka arzı süresince kuruluşlara asistanlık yapmaktadır. Danışmanlık süreci halka arzı takip eden 2 yıl boyunca devam eder. Bununla birlikte danışmanlar, şirketin kotasyon koşullarına uygunluğunu denetlemek, kamuyu aydınlatmaya ilişkin esaslar ile ilgili bilgilendirmek ve denetlemekle yükümlüdür. Halihazırda bu yetkiye sahip 7 kuruluş bulunmaktadır. Bunlardan birisi aracı kurum, bir diğeri yatırım bankası, diğer kurumlar ise mali danışmanlık firmalarıdır.

NILEX’in yapısı Londra Borsasının alt bir pazarı olan AIM’i (Alternative Investment Market) model almaktadır.

NILEX’te işlemler 12:00-13:00 arasında gerçekleşmektedir. Seansın son 10 dakikası içinde gerçekleşen en yüksek hacimli işlem kapanış fiyatı olarak belirlenir. Takas, T+2’de yapılır.

1.1.1.1.3      Tezgahüstü Piyasa

CASE, 2002 yılında tezgâhüstü piyasayı emir piyasası ve toptan satışlar piyasası olmak üzere ikiye ayırmıştır.

Emir piyasasında likiditeleri yüksek şirketler ile borsanın kotasyon koşullarını karşılamayan şirketlerin hisseleri işlem görmektedir. Emirler, aracı kurumlar tarafından borsanın işletim sistemi, CTS’ye (Case Trading System) iletilir.

Toptan satışlar piyasasında ise aracı kurumlar arasında önceden anlaşma sağlanan işlemler yapılır. Emirler, CTS’ye borsa çalışanları tarafından iletilir. İşlemler gerçekleştikten sonra borsa işlem detaylarını duyurur.

Case İşletim Sistemi (Case TradingSystem-CTS)

CTS, borsada yer alan bütün menkul kıymet işlemlerinin yapıldığı işlem platformudur. Hem borsa kotunda yer alan, hem de tezgâhüstü piyasada işlem gören menkul kıymet işlemleri ile ilgili emirler CTS üzerinde verilmektedir.

Halihazırda hisse senetlerinin işlem gördüğü piyasalar şunlardır:

ü  Likit Piyasa: En aktif işlem gören 50 hisse senedi

ü  Likit Olmayan Piyasa: İlk 50 dışında kalan hisse senetleri ve kaydileştirilmiş yatırım ortaklıkları

ü  Sertifika Piyasası: Kaydileştirilmemiş hisse senetleri ve yatırım ortaklıkları

ü  Toptan Satışlar Pazarı: Büyük emirler gerçekleşir.

Hisse senetlerinin bir önceki gün kapanış fiyatı üzerinden %5 tavan ve taban fiyat sınırlaması getirilmiştir. Ancak 2002 yılında yapılan bir düzenlemeyle birlikte, en aktif hisse senetleri için %5 tavan fiyat limiti kaldırılmıştır. Şu anda 44 hisse senedinde tavan fiyat kısıtlaması uygulanmamaktadır. Ancak taban fiyat limiti devam etmektedir. Bu şirketler için belirlenen ölçütler bir yılda en az 220 gün işlem görmesi, hisse senedinin kaydileştirilmiş olması, günlük ortalama en az 20 işlem gerçekleştirmesi, piyasa değeri en düşük 200 milyon LE ve halka açıklık oranının en az %15 olmasıdır.

İşlemlerin adilliği ve yatırımcıların korunması için borsa bir kontrol aralığı belirlemiştir. Eğer 44 hisseden herhangi birinin ağırlıklı ortalama fiyatı, açılış fiyatının %10 üstündeyse, ilgili hissenin işlemleri yarım saatliğine durdurulur. Eğer bu değişim %20’nin üzerine çıkarsa, hisse senedinin işlemleri seans sonuna kadar durdurulur.

Yatırım ortaklıkları, likit olmayan piyasa veya sertifika piyasasında işlem görmektedir. Hisse senetleri ile aynı kurallara dahil olmakla birlikte, fiyat limitleri uygulanmamaktadır.

Toptan Satış Pazarında ise büyük emirler gerçekleşmektedir. Eğer yatırımcılar borsaya kote olmuş bir şirketin büyük bir miktar hissesini almak istiyorlarsa, alıcı ve satıcı arasında belirlenmiş bir fiyat ve öngörülen bir süre içinde, Sermaye Piyasası Kurulunun iznini alarak, bu piyasada işlem yapabilirler.

1.1.1.1.4      Veriler

2007 sonunda borsaya kote olan 435 şirket bulunmaktadır. Borsa kotunda yer alan şirket sayısı azalmış olsa da piyasa değerinin ve işlem hacminin artması yeniden yapılandırılan piyasanın bir başarısı olarak kabul edilebilir. Ancak, aktif olarak borsada işlem gören şirket sayısının 337 olduğu da gözden kaçmamalıdır.

Yatırımcı bazında işlem hacimleri, borsanın faaliyet raporlarından alınmaktadır. CASE ile ilgili analizimiz hazırlanırken 2007 yılı faaliyet raporu yayınlanmadığından, yıl sonu verilerine ulaşılamamıştır.

2006’da yaratılan işlem hacminin %70’i yerli yatırımcılar tarafından oluşturulmuştur. 2001 yılında yalnızca %3 paya sahip olan Arap yatırımcıların payı ise %14’e çıkmıştır.

Borsanın ana endeksi CASE-30’dur. 1998 yılından bu yana hesaplanan endekste, likiditesi ve piyasa değeri en yüksek 30 şirketin hisse senetleri yer almaktadır.

En yüksek piyasa değerine sahip şirketlerin arasında halka açıklık oranı %15’in üzerinde olanlar CASE-30 endeksine dahil edilir. 3 yıl ardı ardına zarar eden şirketler, endeks hesaplamasından çıkartılmaktadır. 2007 yılında CASE-30, Mısır Lirası bazında %48, dolar bazında ise %57 değer kazanmıştır.

Borsa, 2007 yılından itibaren sektör endeksleri yayınlamaya başlamıştır. Halihazırda bankalar, banka dışı finansal hizmetler, telekomünikasyon ve gayrimenkul gibi birçok sektörün bulunduğu 12 endeks bulunmaktadır.

Daha önceden de belirtildiği gibi, Mısır sermaye piyasasının altyapısı 1990’lı yıllarda kurulmaya başlanmış, ancak 2004 yılına gelene kadar reformlar istenildiği ölçüde gerçekleştirilmemiş, bu nedenle yatırımcıların ilgisi sermaye piyasasına yönlendirilememiştir. CASE’in piyasa değerinin verildiği grafikte, 2001 yılında GSYİH’nın sadece %26’sına denk gelen piyasa değerinin, 2007 sonunda %108’ine denk gelmesi, 2004 yılından bu yana yaşanan gelişmelerin bir sonucudur.

1.1.1.1.5      Tahvil Piyasası

Tahvil piyasasında kamu ve özel şirket tahvilleri işlem görmektedir. Ancak işlem değerlerine ve hacimlere bakıldığı zaman, piyasa yapıcıların gerçekleştirdiği devlet tahvili işlemlerinin ağırlıkta olduğu görülmektedir

Tahvil piyasasında yer alan piyasa yapıcılığı sistemine (Primary Dealers System) üye kuruluşlar bankalardır. 2007 yılında piyasa yapıcısı olan 7 banka bulunmakla birlikte tahvil alım-satımına aracılık etmeye yetkili 2 de aracı kurum vardır. Bir başka deyişle, tahvil piyasasında 9 aracı kuruluş işlem yapmaktadır.

2006 yılında, piyasa yapıcısı bankalar toplam işlem hacminin %82’sini gerçekleştirmiştir. Özel şirket tahvillerinin işlem hacmi 2005-2006 yılları arasında %86 artmıştır. Bu tahviller 2006 yılı sonunda işlem hacminin %18’ini kaydetmekle birlikte, halen daha küçük boyuttadır.

1.1.1.1.6      Aracı Kuruluşlar

2007 sonu itibariyle borsada 138 aracı kurum ve 7 banka işlemlere aracılık etmektedir. 138 aracı kurumdan 39’u internet üzerinden işlem yapma imkanı sunmaktadır.

Sermaye Piyasası Kanununda aracılık faaliyetleri 16 başlık altında sınıflandırılmıştır. Bu sınıflandırmaya bağlı olarak, 2007 yılı sonunda aracı kuruluşların sahip olduğu yetki belgelerine tabloda yer verilmiştir.

Hisse senedi alım-satımına aracılık yetki belgesi, borsa üyeleri arasında en yaygın olanıdır. 2007 yılında 111 aracı kurum bu belgeye sahiptir. Bankalar hisse senedi alım-satımına ilişkin aracılık faaliyeti yürütememektedir.

Yatırım yetki belgesi ise ikinci sırada yer almaktadır. Bu yetki belgesini, menkul kıymet ihraç eden bir şirkete ortak olan şirketler almakla yükümlüdürler. Ayrıca, halka açık bir şirkete ortak olmak veya yatırım yapmak isteyen şirket veya holdingler bu yetki belgesini alırlar.

2007 yılında halka arza aracılık yapmakla yetkili 27 kurum bulunmaktadır. Bu kurumlar arasında aracı kurum ve bankaların yanı sıra, danışmanlık ve denetim şirketleri de bulunmaktadır.

Yatırım fonu kurmaya yetkili 29 kurum bulunurken, yatırım fonları yönetimine yetkili 19 kurum vardır.

Mutabakat ve takas işlemlerini yürüten tek kurum vardır: MISR Mutabakat, Saklama ve Kayıt Merkezi. Saklama kuruluşu olarak 12 banka ve 3 aracı kurum faaliyet göstermektedir.

Kahire ve İskenderiye Borsasına üye aracı kurum sayısı 2007 yılı sonunda 138’dir. İlk 5 kurum 2007 yılında kaydedilen toplam hisse senedi işlem hacminin %33’ünü oluşturmuştur. İlk 20 kurumda bu pay %62’ye yükselmektedir (Türkiye Sermaye Piyasası Aracı Kuruluşları Birliği, 2008, s. 10-17)