2.Kamusal Mal Kavramı
Özellikle koruyucu sağlık hizmetleri olmak üzere bir kısım sağlık hizmetleri yapıları gereği kamusal mal ve hizmetler sınıfında değerlendirilmektedir. Bu şekilde değerlendirilen sağlık hizmetlerinin piyasa şartlarında üretilmelerinde aksaklık ve yetersizlikler ortaya çıkmaktadır. Ayrıca bunların yaydığı pozitif dışsallıklar ve eksik üretilmeleri durumunda ortaya çıkan negatif dışsallıkların büyüklüğü kamu yatırımının gerekçesi olmaktadır. Kamusal mallar çeşitli açılardan tanımlanmaktadır. Bunlardan biri de “devletin üretilmeleri için genel bütçeden pay ayırdığı malların kamusal mal tanımı içinde değerlendirileceği” şeklindedir. Böyle bir değerlendirmede üretilme gerekçesine bakılmaksızın kamunun kaynak aktarması kriter olmaktadır.
Biz burada tam kamusal mal ve yarı kamusal mal tanımlarına değinmekle yetineceğiz. Tam kamusal mal; tamamı devlet tarafından üretilen, bölünemeyen, fiyatlanamayan, faydasından bedel ödemeyenlerin dışlanamadıkları mal ve hizmetler olarak tanımlanmaktadır. Buna en çok; yargı hizmetleri, diplomasi, ulusal savunma hizmetleri gibi mal ve hizmetler örnek gösterilmektedir. Bu hizmetler yapıları gereği birden fazla kurum ya da şirket tarafından üretilmesi ve yönetilmesi mümkün görülmeyen mal ve hizmetlerdir.
Yarı kamusal mallar ise, üretimi farklı kurum ya da şirketler bünyesinde de yapılabilen, fiyatlanabilen, bedel ödemeyenlerin mal ve hizmetten faydalanması engellenebilen türdeki mal ve hizmetlerdir. Genel olarak eğitim ve sağlık hizmetleri bu tanıma örnek gösterilebilir. Bu hizmetlerin görülmesi farklı kurumlara bölüştürülebilmekte ve kamunun koordinesinde özel kuruluşlar eliyle de yürütülebilmektedir. Sağlık ve eğitim hizmetlerinin hem kamu eliyle hem de özel sektör kuruluşlarınca verilebilmesi mümkün olmaktadır. Özel okul ve hastane hizmetleri ile yine kamunun sunduğu birtakım sağlık ve eğitim hizmetleri bedel karşılığı sunulmakta, bedel ödemeyenler bu hizmetin dışında bırakılmaktadır. Bunlara yarı kamusal mal ve hizmetler denmesinin sebebi bu hizmetlerin özel sektör yatırımlarının yanı sıra kamu yatırımlarını da gerektirmesi ve bütçeden pay almalarıdır. Zorunlu tutulan ilköğretim kurumları ve devlet okulları ile koruyucu ve temel sağlık hizmetlerinin verilmesi için kamunun oluşturduğu kurumlar ve yaptığı harcamalar kamusal mal ve hizmetler statüsündedir.
Kamusal mallar bir başka tanımlamayla sosyal mallar olarak da adlandırılmaktadır[10]. Buna göre tam kamusal mallar salt sosyal mal, yarı kamusal mallar ise karma kamusal mallar olarak ifade edilmektedir. Bu tanımlamaya göre tüketimleri itibariyle kişisel nitelik taşımakla birlikte eksik tüketilmeleri durumunda yayacağı negatif dışsallıklar sebebiyle devletin finanse ederek sağladığı mallara da erdemli mallar denmektedir.
